Σλάβο Ζίζεκ:
Ενας μετριοπαθής
Μαρξιστής*
Του John Thornhill
Ταξιδεύοντας για τη Λιουμπλιάνα για να συναντήσω τον Σλάβο Ζίζεκ διαπίστωσα πως υπάρχουν δύο διαφορετικές ερμηνείες για τον άνθρωπο και το έργο του. Η μία περιγράφει, αυτόν τον αιρετικό Σλοβένο Μαρξιστή φιλόσοφο, ως έναν συναρπαστικά τολμηρό διανοητή ο οποίος επαναστατικοποεί τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Η άλλη, υποδηλώνει ότι είναι ένας τύπος υπερβολικά «χωρατατζής» του οποίου το πονηρό χιούμορ και η «αποπροσανατολιστική λάμψη» συγκαλύπτει την πρόθεσή του να δικαιολογήσει τον αυταρχισμό και να αναβιώσει πολλές από τις πιο σατανικές ιδέες του 20ού αιώνα. Από όποια σκοπιά και αν τον δεις, ο Ζίζεκ έχει, ασφαλώς, το ταλέντο να πυροδοτεί το ξέσπασμα διανοητικών αντιπαραθέσεων. Ως διευθυντής του Birkbeck Institute for the Humanities, στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, ο Ζίζεκ έχει ψηφιστεί, το περασμένο έτος, ως ένας από τους 25 κορυφαίους διανοητές από τους αναγνώστες της ιστοσελίδας του περιοδικού Foreign Policy.
Φορώντας ένα απλό τζιν παντελόνι και ένα γαλάζιο μπλουζάκι, με την ατημέλητη λευκή κώμη του και την ακανόνιστη γενειάδα του, ο 59χρονος φιλόσοφος είναι μια αέναη μηχανή σκέψεων σε μανιακή κίνηση. Με την έντονα σλαβική προφορά του και το βλάσφημο λεξιλόγιό ο λόγος του ρέει ακατάσχετα. Τον ρώτησα σχετικά με την οικονομική κρίση, ελπίζοντας να εισπράξω κάποια πολιτικά «πυροτεχνήματα» για την επιθανάτια αγωνία του καπιταλισμού.
Μήπως η κρίση προαναγγέλλει μια επανάσταση; «Οχι! Είμαι ένας εξαιρετικά μετριοπαθής Μαρξιστής», απαντά - κάτι που, μάλλον, με απογοητεύει. «Δεν είμαι καταστροφικό άτομο. Δεν υποστηρίζω πως πλησιάζει η ώρα της επανάστασης. Εχω πλήρη επίγνωση πως η λύση του κομμουνισμού, παλαιάς κοπής, δεν υφίσταται», τονίζει χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, επιμένει πως η οικονομική κρίση εξάλειψε τον φιλελεύθερο ουτοπισμό που άνθησε αμέσως μετά την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ενωσης το 1991 και όλες τις συζητήσεις για το (δήθεν) «τέλος της ιστορίας». Οι τρομοκρατικές επιθέσεις, τον Σεπτέμβριο του 2001 και η ύφεση κατέρριψαν τον μύθο ότι η οικονομία της αγοράς και η φιλελεύθερη δημοκρατία έχουν τις απαντήσεις για κάθε ερώτημα. Βραχυπρόθεσμα, τουλάχιστον, οι κυβερνήσεις θα αυξήσουν τα μέτρα κρατικού παρεμβατισμού και συντονισμού, σε παγκόσμιο επίπεδο, προκειμένου να τονώσουν το καπιταλιστικό σύστημα. Υπό αυτή την έννοια, αφήνει να εννοηθεί πως ο φιλελεύθερος κ. Ομπάμα μπορεί, στο μέλλον, να θεωρηθεί ως ένας από τους καλύτερους συντηρητικούς προέδρους των ΗΠΑ.
Εμφυτες αντιδράσεις
Αλλά, ακόμη και αν ο καπιταλισμός επιδιορθώσει -προσωρινά- τις αδυναμίες του, λέει ο κ. Ζίζεκ, αυτό δεν πρόκειται να επιλύσει τις έμφυτες αντιφάσεις του. Η ανησυχητική κατάρρευση των δομών της κοινωνίας θα οδηγήσει σε νέες μορφές απαρτχάιντ και απολυταρχικών κρατών.
Ο καπιταλισμός είναι, πιστεύει ο ίδιος, ανίκανος να επιλύσει τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής: την περιβαλλοντική καταστροφή και την κατάχρηση της τεχνολογίας πληροφορικής, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τη βιογενετική. Οι κοινωνίες πρέπει να εφεύρουν νέες μορφές ατομικής ιδιοκτησίας και δημοσίων αγαθών, ειδάλλως θα αφανιστούν. «Η κύρια κριτική μου σε βάρος του φιλελεύθερου καπιταλισμού δεν είναι το ότι είναι κακός, αλλά πως δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Ο κομμουνισμός πρέπει να ανακαλυφθεί εκ νέου», λέει.
Ωστόσο, πρέπει οι άνθρωποι σαν τον Ζίζεκ να δαπανούν πολύτιμο χρόνο για να κατανοήσουν τον κόσμο, όταν το θέμα είναι -όπως επέμενε ο Μαρξ- να τον αλλάξουν;
Ο Ζίζεκ, ο μετριοπαθής Μαρξιστής, λέει πως η εποχή μας είναι τόσο ασυνήθιστη που έχουμε ανάγκη να κατανοήσουμε πλήρως το τι συμβαίνει, προτού μπορέσουμε να αντιδράσουμε. «Πρέπει να αποσυρθούμε και να αναλογιστούμε και να σκεφτούμε», λέει ο ίδιος.
Ο ρόλος των φιλοσόφων, όπως θεωρεί ο Ζίζεκ, είναι να βοηθήσουν να αποσαφηνιστούν τα ερωτήματα που διατυπώνουν οι κοινωνίες και να μας υποχρεώνουν να σκεφτούμε, αντί να αναζητούμε έτοιμες λύσεις για όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. «Αισθάνομαι όπως ένας μάγος που εμφανίζει πάντοτε καπέλα και ποτέ λαγούς», καταλήγει.
_________________________
Αναδημοσίευση απο την
, (15.03.2009)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου