Παγκοσμιοποίηση
του Κεφαλαίου
ή Οικουμενισμός
της Εργασίας ;*
Κώστας Λάμπος
Ι. Η παγκοσμιοποίηση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αδελφού
Η παγκοσμιοποίηση, ακολουθώντας το «βελούδινο δρόμο… του εκσυγχρονισμού»[1] με την τακτική του καρότου και του βούρδουλα μπήκε τόσο στη ζωή μας, σχεδόν ταυτίστηκε με τη «μοίρα» μας και μάλιστα, χωρίς την καθολική διαμαρτυρία μας, λες και πρόκειται για την πιο μεγάλη «εύνοια της τύχης»μας. Παρ’ όλα αυτά και παρά το γεγονός πως εκατοντάδες ή χιλιάδες σχετικά άρθρα, μελέτες και βιβλία βλέπουν καθημερινά το φως της δημοσιότητας, κανένας δεν είναι σε θέση να μας εξηγήσει με λίγα λόγια, με έναν ορισμό, «τι είναι η παγκοσμιοποίηση…»;
Πιστεύω πως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζεται αποσπασματικά, ως «οικονομικό», «οικολογικό», «τεχνολογικό», «πολιτιστικό», «ιδεολογικό» φαινόμενο και όχι ως πολιτική φιλοσοφία και κατά προέκταση ως σύστημα εξουσίας και μάλιστα μοναδικό και παγκόσμιο.
Φαίνεται, τελικά, πως είναι πιο εύκολο να περιγράψει κανείς πλευρές του φαινομένου και πολύ δύσκολο να ορίσει μια «μεγάλη χίμαιρα», που τη μια εμφανίζεται σαν «φαντασίωση της παγκοσμιοποίησης» και την άλλη σαν «ένα τέρας που αυθαίρετα και ψευδεπίγραφα ονομάζεται παγκοσμιοποίηση»[2]. Σ΄ αυτό το κείμενο θα γίνει προσπάθεια για μια προσέγγιση της ουσίας της παγκοσμιοποίησης, συνθήκη αναγκαία για την αντικειμενική αξιολόγησή της ως ενιαίο σύνολο.
Ο Rοdrik, καθηγητής στο Ηαrvard, αποδέχεται την παρατήρηση του Τhomas Friedman στους «New York Times», ότι «η παγκοσμιοποίηση είναι η επόμενη μεγάλη συζήτηση περί εξωτερικής πολιτικής»[3], (των Ενωμένων Πολιτειών της Αμερικής), τολμώ να παρατηρήσω, γιατί ποιος άλλος ή που αλλού θα μπορούσε να γίνει συζήτηση για το θέμα ; «Όμως», συνεχίζει ο Rodrik, «καθώς η συζήτηση επεκτείνεται, προκαλεί όλο και μεγαλύτερη σύγχυση. Είναι η παγκοσμιοποίηση πηγή οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι οικονομολόγοι και πολλοί από το χώρο της πολιτικής, ή είναι μια απειλή για την κοινωνική σταθερότητα και το φυσικό περιβάλλον, όπως ισχυρίζεται ένα περίεργο μείγμα συμφερόντων, που εκτείνεται από υπερασπιστές εργαζομένων μέχρι περιβαλλοντολόγους;»[4].
Βέβαια, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει στο σημείο αυτό, πως το τι πιστεύουν οι περισσότεροι οικονομολόγοι ή οι πολιτικοί του Ηαrvard, είναι ένα θέμα που χρήζει έρευνας. Εκείνο που είναι βέβαιο, είναι ότι οι χρηματοδότες, δηλαδή, τα αφεντικά του Harvard πιστεύουν και «προσεύχονται» στην παγκοσμιοποίησή τους. Από μια άλλη οπτική γωνία, η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζεται σαν «ο οικονομικός πόλεμος, η ασυγκράτητη λεηλασία της φύσης, η εκδυτικοποίηση του κόσμου και η πλανητική ομοιομορφία, είναι, τελικά , η καταστροφή όλων των διαφορετικών πολιτισμών»[5].
Προειδοποιώντας μας για «την καταιγίδα που μας απειλεί», ο συγγραφέας του «μανιακού καπιταλισμού που καταβροχθίζει τα παιδιά του» ,περιγράφει το σύγχρονο καπιταλισμό, και έτσι έμμεσα την παγκοσμιοποίηση σαν «ένα αξιοθαύμαστο κατασκεύασμα, δυνατό, τεράστιο και ευέλικτο, που καθώς προχωράει μαζεύει αγαθά και προκαλεί καταστροφές …και κάθε σκέψη να περιοριστεί η ορμή της και γελοία είναι και τρόμο προκαλεί. Προχωρώντας, η μηχανή αρμαθιάζει τεράστιο πλούτο και σοδειές και πίσω της αφήνει μεγάλες αυλακιές με ερείπια»[6]
Αν και ο Γκρέιντερ μας πληροφορεί πως αυτή η «αξιοθαύμαστη» μηχανή «δεν έχει τιμόνι», «ούτε και κυβερνήτη»[7], κι ακόμα κι αν προσπάθησε να βρεθεί πέρα απ΄ την εθνική του ταυτότητα και να δει τα πράγματα «με πνεύμα παγκοσμιότητας», (φαίνεται όμως πως τη θερμή του προσκόλληση στην Αμερική και στις δυνατότητές της, αλλά και τις pro patria πεποιθήσεις του, όπως ομολογεί, που δεν τις έχει πλήρως εξαφανίσει σ΄ αυτό το βιβλίο του, τον οδηγούν λίγες μόλις σελίδες παρακάτω να μας παρουσιάσει τη «νέα διεθνιστική θεώρηση των Αμερικάνων» και «την ιδέα να μετατραπούν τα έθνη σε ‘έναν κόσμο’»[8] όπως τον οραματίστηκαν ο Ουίλκι κι ο Ρούσβελτ, και τον πραγματοποιούν δια πυρός και σιδήρου oι επίγονοί τους «με την Αμερική στο ζωτικής σημασίας κέντρο του»[9].
Αλλού πάλι η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζεται συμβολικά ως Macdonaldτοποιίηση του πλανήτη, με κινητήριες δυνάμεις αυτές της οικονομίας της αγοράς, της τεχνολογίας και της οικολογίας, που απαιτούν την ενσωμάτωση και την ομοιομορφία…[10]
Ο Pierre Bourdieu ορίζει την παγκοσμιοποίηση σαν την «πολιτική που στοχεύει να καθολικεύσει τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και την ιδιαίτερη παράδοση των οικονομικά και πολιτικά κυρίαρχων δυνάμεων, κυρίως των ΗΠΑ, και να απλώσει στο σύνολο του κόσμου το οικονομικό και πολιτιστικό πρότυπο που προτιμούν αυτές οι δυνάμεις, παρουσιάζοντάς το ως κανόνα, υποχρέωση ζωής και μοίρα, ένα παγκόσμιο πεπρωμένο, κατά τρόπον ώστε να επιτευχθεί μια παγκόσμια αποδοχή, ή τουλάχιστον παραίτηση»[11].
O Brzezinski, ένας από τους πιο γνωστούς αρχιτέκτονες της παγκοσμιοποίησης στην υπηρεσία του Μεγάλου Αδελφού, κάνει λόγο για «ένα πολύπλοκο παγκόσμιο σύστημα», στο κέντρο του οποίου στέκονται οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής και «στο οποίο η εξουσία…απορρέει τελικά από μια μόνο πηγή, συγκεκριμένα την Ουάσιγκτον»[12]. Συμπληρώνει μάλιστα, για όσους δεν κατάλαβαν πως «για τις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής…οι τρεις μεγάλες επιταγές της αυτοκρατορικής γεωστρατηγικής είναι .`
· α. Να εμποδίσει τη συνεργασία των υποτελών και να διατηρήσει την κατάσταση εξάρτησής τους σε θέματα ασφαλείας.
· β. Να παραμείνουν οι φόρου υποτελείς υποχωρητικοί και προστατευμένοι, και
· γ. Να εμποδίσει τους βαρβάρους να ενωθούν μεταξύ τους»[13]
Από την παράθεση των παραπάνω ορισμών ή απόψεων, οδηγούμαστε λογικά στο συμπέρασμα, δηλαδή, σ’ έναν απλούστερο και σαφέστερο ορισμό, σύμφωνα με τον οποίο παγκοσμιοποίηση είναι η απόπειρα της βίαιης αμερικανοποίησης του πλανήτη. Η Viviane Forrester, κάνει ένα βήμα παραπέρα και υποστηρίζει την άποψη πως, η παγκοσμιοποίηση είναι κάτι πολύ χειρότερο, κάτι πολύ φρικιαστικότερο, είναι ένας μηχανισμός με τερατώδεις διαστάσεις που ονομάζεται «μοναδική λογική»[14], η λογική του ενός και μοναδικού Μεγάλου Αδελφού, στην παγκόσμια αυτοκρατορία του.
ΙΙ. Η παγκοσμιοποίηση της βίας. Η βίαιη παγκοσμιοποίηση στο χώρο
Όμως «στην παγκοσμιοποιημένη αυτοκρατορία της μοναδικής λογικής»[15]… «η βία διαμορφώνει τη γνώμη»[16] και βία, ως απότοκο της δύναμης, της εξουσίας και του πλούτου[17] μπορεί , στην εποχή μας να ασκεί, παντού και ταυτόχρονα, πρωτογενώς και ανεξέλεγκτα μόνο η Αμερική[18].
Για το πού και πότε «το τωρινό κυρίαρχο αμερικανικό παγκόσμιο σύστημα»[19], ασκεί ή θα ασκήσει πολεμική ή άλλου είδους βία, είναι ένα θέμα που παραμένει ανοικτό στις εκάστοτε συγκυρίες, πάντως «η απειλή πολέμου είναι εκτός ημερήσιας διάταξης… μόνο σε εκείνα τα μέρη του κόσμου στα οποία η αμερικανική πρωτοκαθεδρία ,καθοδηγούμενη από μακροπρόθεσμη γεωστρατηγική, στηρίζεται σε συμβατά και ομοειδή κοινωνικοπολιτικά συστήματα, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με πολυμερή πλαίσια στα οποία κυριαρχεί η Αμερική»[20].
Με άλλα λόγια, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ρωσία, η Κίνα, η Ιαπωνία, ή οποιοδήποτε άλλη χώρα ή συμμαχία αμφισβητήσουν κάποτε σοβαρά την αμερικανική ηγεμονία, τότε «μια τέτοια εξέλιξη θα συνεπαγόταν εντεινόμενη σύγκρουση…»[21]
ΙΙΙ. Η βίαιη παγκοσμιοποίηση στο χρόνο
Συνεπώς, φαίνεται πως έχει δίκιο η Forrester, όταν χαρακτηρίζει αυτές τις εξελίξεις ως «βίαιη μετάλλαξη ενός ολόκληρου πολιτισμού»[22] που σημαίνει ότι «η ιστορία χειραγωγείται, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, και κατευθύνεται σκόπιμα προς ένα μονόδρομο, προς μια μοναδική λογική»[23]
Πρόκειται, αναμφισβήτητα, για τη μεγαλύτερη και την πιο επικίνδυνη, αν δε αποδειχθεί και μοιραία εκτροπή της ιστορίας, που επιδιώκεται μέσω της τήξης των πολιτισμών και των θεμελιακών θεσμών του έθνους, του κράτους, της Δημοκρατίας και των ελευθεριών έκφρασης και κοινής δράσης, προς έναν ολοκληρωτικό παγκόσμιο φασισμό, με έδρα την Ουάσιγκτον και ιδεολογία την ΝΕΑ ΡΑΧ ΑΜΕRICANA, ο οποίος ως νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, οδηγεί τον πλανήτη, σύμφωνα με την Έκθεση των Ενωμένων Εθνών για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, του 1999, σε βέβαιη «οικονομική, κοινωνική και οικολογική καταστροφή»[24], δηλαδή στην βαρβαρότητα.
Όμως αυτή η πορεία προς την κόλαση θα είναι πολύ επώδυνη για το ανθρώπινο γένος , η αναπόφευκτη σταδιακή αφύπνιση του οποίου προκαλεί κιόλας τους πρώτους εφιάλτες στη σταχτοπούτα του καπιταλισμού και στους εφτά νάνους του «αμερικανικού ονείρου».
ΙV. Το Κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης
Στο Σιάτλ «έσπασαν τα νερά» της εγκυμονούσας σύγχρονης ιστορίας. Έσπασαν βέβαια και βιτρίνες ως σύμβολα ενός σπάταλου, προκλητικότατου και αυθάδικου καταναλωτικού μοντέλου. Το σημαντικότερο είναι ότι άρχισαν να σπάνε τα νεύρα των μεγάλων αφεντικών του πλανήτη, να χάνουν την ψυχραιμία τους και να δίνουν εντολές στους μηχανισμούς βίας (να θυμηθούμε ξανά ότι η βία είναι η μαμή της ιστορίας;), να καταστείλουν «το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης», το οποίο , σύμφωνα με πρόσφατο σχόλιο του Τόμας Φρίντμαν στους «Νew York Times», «αποτελείται κατά κύριο λόγο από άτομα με καλές προθέσεις, αλλά κατά πληροφορημένα, που, όμως, καθοδηγούνται από άτομα καλά πληροφορημένα, αλλά με κακές προθέσεις, όπως συνδικάτα στις αναπτυγμένες χώρες που προστατεύουν τα συμφέροντα των μελών τους, καθώς και πάσης φύσεως αναρχικούς»[25]
Βέβαια από το Σιάτλ και το Πόρτο Αλέγκρε, φτάσαμε στο Γκέτεμποργκ κι ακόμη κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες «άτομα με καλές προθέσεις» διαδήλωσαν στη Γένοβα κατά της παγκοσμιοποίησης, με αφορμή τη διάσκεψη της Ομάδας (G8), των 8 ηγετών των αντίστοιχων πλουσιότερων χωρών, έστω κι αν για κάποιους και προ το παρόν «αυτές οι εξεγέρσεις…εκφράζουν (μόνο) μια άρνηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, χωρίς να σκιαγραφούν το σχήμα ενός άλλου κόσμου»[26].
Ας είναι βέβαιοι, όσοι από σκοπιμότητα ή από άγνοια ανησυχούν, πως η ιστορία στον 21ο αιώνα θα γεννήσει έναν άλλο κόσμο, όπως η ανθρωπότητα αιώνες τώρα, κάθε φορά που αφυπνίζεται και ακυρώνει την εκτροπή της, τον οραματίζεται και σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, στους χώρους της εργασίας, της επιστήμης και της τέχνης και στους χρόνους και ρυθμούς των νέων αγώνων τον σφυρηλατεί, σαν ένα νέο πολιτισμό, τον πολιτισμό του Ουμανισμού, με αφετηρία τις «αρχές του Διαφωτισμού, της ηθικής , της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[27].
Ναι, το κίνημα του Σιάτλ έρχεται από πολύ μακριά. Από το Διαφωτισμό κι ακόμα πιο πέρα. Και φυσικά θα πάει μακριά μέσα στο μέλλον. Κι από κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση θα γίνει παγκόσμιο, ένα Οικουμενικό Κίνημα για τον Οικουμενικό Ουμανισμό.
V.Αντίσταση στη βαρβαρότητα: Αγώνας για έναν ανθρωποκεντρικό παγκοσμιοτοπικό πολιτισμό
Με πρώτο δεδομένο τη διαπίστωση του «Economist» της 23.09.2000, σύμφωνα με την οποία «οι διαδηλωτές έχουν δίκιο όταν λένε πως το πιο επείγον ηθικό, πολιτικό και οικονομικό ζήτημα της εποχής μας είναι η φτώχεια στον Τρίτο Κόσμο, κι έχουν δίκιο όταν λένε πως το κύμα της παγκοσμιοποίησης, όσο ισχυροί κι αν είναι οι κινητήρες του, μπορεί να αποκρουστεί, αλλά και το γεγονός ότι αυτά τα δυο πράγματα αληθεύουν, είναι που καθιστά τους διαδηλωτές –και κάτι ακόμα πιο κρίσιμο, το ρεύμα της κοινής γνώμης που τους αντιμετωπίζει θετικά –τόσο τρομερά επικίνδυνους»[28].
Αξίζει να παρατηρήσουμε πως αυτή η διαπίστωση αποτελεί μια έμμεση μεν, αλλά σαφή ομολογία της παρουσίας και του τέταρτου κόσμου στον αγώνα κατά της παγκοσμιοποίησης, που τον απαρτίζουν τα περιθωριοποιημένα 2/3 του πρώτου και του δεύτερου κόσμου, πράγμα που καθιστά το μείγμα εκρηκτικότερο και τους «διαδηλωτές» ακόμα περισσότερο επικίνδυνους.
Με δεύτερο δεδομένο το γεγονός ότι όλο και περισσότερο «καταβάλλονται προσπάθειες για την οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού κινήματος, το οποίο θα συσπειρώσει συνδικάτα, σωματεία και ερευνητές επιστήμονες σ’ ένα σύνολο συντονισμένο και ικανό να κινητοποιείται έγκαιρα, προκειμένου να παρεμβαίνει σε πολιτικούς θεσμούς… και να αποφέρει αποτελέσματα….»[29]
Και με τρίτο δεδομένο τη συνειδητοποίηση ότι το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης πρέπει να κλιμακώνεται ασταμάτητα, να συνεγείρει άτομα, λαούς και χώρες μέχρι να συγκροτηθεί «μια νέα συμμαχία εθνών–κρατών με πρωτοβουλία της Ευρώπης, ώστε να περάσουμε από το μονοπολικό σ΄ ένα πολυπολικό σύστημα»[30], σε ένα σύστημα, όμως, όπου «σκοπός της παραγωγής θα είναι να παράγει ελεύθερους ανθρώπους»[31], αυθεντικούς δημιουργούς της ιστορίας και του πολιτισμού τους.
Με αυτά τα δεδομένα και σ’ αυτήν την προοπτική μπορεί να γίνει στόχος η ολοκλήρωση ενός οικουμενικού σοσιαλιστικού ουμανιστικού οράματος, μιας νέας ανθρωπιστικής επαναστατικής ιδεολογίας, ενός νέου σχεδίου για την οικονομία και την κοινωνία και ενός νέου κοινωνικού αγώνα, για έναν κόσμο ειρήνης, δημοκρατίας και προόδου, που θα μπορούσε να δυσκολεύει την επέκταση της αμερικανικής παγκοσμιοποίησης της μοναδικής λογικής και να διαμορφώνει, αργά αλλά σταθερά, τη συμμαχία και το κοινό οικουμενικό πεπρωμένο των λαών της Ευρώπης και της Ασίας, για να ακολουθήσουν και οι λαοί της Αφρικής, της Ωκεανίας και της Αμερικής.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως, αφού η αμερικανική ολιγαρχία και οι κατά τόπους σύμμαχοί της ανάλαβαν εργολαβικά τη σωτηρία του καπιταλισμού σε βάρος της Ανθρωπότητας, τότε χρέος της Ανθρωπότητας είναι την εναντίον της απειλή να τη μετατρέψει σε απειλή ενάντια στην αμερικανόπνευστη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και να δημιουργήσει την ευκαιρία για τη σταδιακή οικοδόμηση ενός οικουμενικού σοσιαλιστικού ουμανιστικού πολιτισμού.
Γι’ αυτό θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε πως «η εποχή της παγκοσμιοποίησης επιβάλλει να σκεφτόμαστε τον πολιτισμό με κριτήρια τις πανανθρώπινες αξίες, δηλαδή οικουμενικά»[32], αν συμφωνούσαμε στο γεγονός πως δεν υπάρχει μόνο ένας πολιτισμός και συνεπώς για ποιο πολιτισμό μιλάμε; Ασφαλώς, πιστεύω, ότι δεν μιλάμε για τον ‘πολιτισμό’ της βαρβαρότητας της παγκοσμιοποίησης με τη βία του ΝΑΤΟ και την υπογραφή των ‘εκσυγχρονιστών’ και της σοσιαλδημοκρατίας. Όμως, θα διαφωνήσουμε πως «η διάσταση της παγκοσμιοποίησης είναι έννοια ταυτόσημη με τη διάσταση της οικουμενικότητας, μια διάσταση που πάντοτε έκαναν σημαία τους ο ουμανισμός και η δημοκρατική αριστερά»[33], γιατί είναι ένα πράγμα, λ. χ., οι «ανθρωπιστικοί βομβαρδισμοί» της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ για την επιβολή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης στα Βαλκάνια, κι άλλο πράγμα είναι το οικουμενικό κίνημα του Ουμανισμού της Δημοκρατικής Αριστεράς. Αυτή τη διαφορά δεν μπορούμε και δεν πρέπει μα την καλύπτουμε, γιατί τελικά καμιά σκοπιμότητα δεν μπορεί να θολώνει συνέχεια την πολιτική σκέψη και να αποπροσανατολίζει την πολιτική δράση των εργαζομένων, των δημιουργών του πλούτου και του πολιτισμού.
Είμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής, της εποχής της σύγκρουσης της μοναδικής λογικής της αμερικανικής αυτοκρατορίας, που σκέπτεται τοπικά (αμερικάνικα) και δρα παγκόσμια, με τους τοπικούς πολιτισμούς και τους δημιουργούς τους που σκέπτονται οικουμενικά και δρουν τοπικά. Η έκβαση αυτής της σύγκρουσης, που θα είναι σκληρή και μακροχρόνια, θα σημάνει το τέλος της ιστορίας της αυτοκρατορίας της μοναδικής λογικής, ταυτόχρονα και την απαρχή της ιστορίας του Οικουμενικού Ουμανισμού[34].
VI. Οικουμενισμός ενάντια στην παγκοσμιοποίηση
Το Κίνημα του Σιάτλ αγγίζει βαθιά τη νέα γενιά και τους εργαζόμενους του κόσμου και, αργά μα σταθερά, εξελίσσεται σ΄ ένα Οικουμενικό Κίνημα, που απορρίπτει συνολικά την αντιδραστική και βάρβαρη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Ταυτόχρονα σφυρηλατεί με υπομονή και επιμονή το όραμα της ουμανιστικής οικουμενικής απελευθέρωσης του Ανθρώπου και οργανώνει τις δυνάμεις του σε τοπικό, περιφερειακό και οικουμενικό επίπεδο για το νικηφόρο αγώνα με στόχο να οικοδομήσει στη θέση της, με τη βοήθεια των κατακτήσεων της παγκόσμιας πνευματικής κληρονομιάς και με το «πάντων μέτρον Άνθρωπος», ένα Νέο Οικουμενισμό, με περιεχόμενο το σοσιαλιστικό Ουμανισμό. Ένα Νέο Πολιτισμό όπου το κεφάλαιο θα υποτάσσεται στα συμφέροντα της εργασίας, η οικονομία θα σχεδιάζεται από και θα υπηρετεί την κοινωνία, ο ολοκληρωτισμός θα παραχωρήσει τη θέση του στην Άμεση Δημοκρατία, ο πόλεμος και ο ιμπεριαλισμός στα μουσεία θα διδάσκουν τις αρετές της Ειρήνης και της Αυτοδιάθεσης των Λαών. Ένας Νέος Ουμανιστικός Πολιτισμός που θα βάλει τέλος στο νεοσκοταδισμό και στη στρατοπεδοποίηση της ανθρωπότητας και θα ανοίξει το μέλλον στη δημιουργική δύναμη του Νέου Διαφωτισμού και στην πολυμορφία των τοπικών πολιτισμών. Ένας καινούργιος κόσμος που ήταν πάντα αναγκαίος, σήμερα είναι εφικτός και αναπόφευκτος.
Κώστας Λάμπος
Ι. Η παγκοσμιοποίηση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αδελφού
Η παγκοσμιοποίηση, ακολουθώντας το «βελούδινο δρόμο… του εκσυγχρονισμού»[1] με την τακτική του καρότου και του βούρδουλα μπήκε τόσο στη ζωή μας, σχεδόν ταυτίστηκε με τη «μοίρα» μας και μάλιστα, χωρίς την καθολική διαμαρτυρία μας, λες και πρόκειται για την πιο μεγάλη «εύνοια της τύχης»μας. Παρ’ όλα αυτά και παρά το γεγονός πως εκατοντάδες ή χιλιάδες σχετικά άρθρα, μελέτες και βιβλία βλέπουν καθημερινά το φως της δημοσιότητας, κανένας δεν είναι σε θέση να μας εξηγήσει με λίγα λόγια, με έναν ορισμό, «τι είναι η παγκοσμιοποίηση…»;
Πιστεύω πως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζεται αποσπασματικά, ως «οικονομικό», «οικολογικό», «τεχνολογικό», «πολιτιστικό», «ιδεολογικό» φαινόμενο και όχι ως πολιτική φιλοσοφία και κατά προέκταση ως σύστημα εξουσίας και μάλιστα μοναδικό και παγκόσμιο.
Φαίνεται, τελικά, πως είναι πιο εύκολο να περιγράψει κανείς πλευρές του φαινομένου και πολύ δύσκολο να ορίσει μια «μεγάλη χίμαιρα», που τη μια εμφανίζεται σαν «φαντασίωση της παγκοσμιοποίησης» και την άλλη σαν «ένα τέρας που αυθαίρετα και ψευδεπίγραφα ονομάζεται παγκοσμιοποίηση»[2]. Σ΄ αυτό το κείμενο θα γίνει προσπάθεια για μια προσέγγιση της ουσίας της παγκοσμιοποίησης, συνθήκη αναγκαία για την αντικειμενική αξιολόγησή της ως ενιαίο σύνολο.
Ο Rοdrik, καθηγητής στο Ηαrvard, αποδέχεται την παρατήρηση του Τhomas Friedman στους «New York Times», ότι «η παγκοσμιοποίηση είναι η επόμενη μεγάλη συζήτηση περί εξωτερικής πολιτικής»[3], (των Ενωμένων Πολιτειών της Αμερικής), τολμώ να παρατηρήσω, γιατί ποιος άλλος ή που αλλού θα μπορούσε να γίνει συζήτηση για το θέμα ; «Όμως», συνεχίζει ο Rodrik, «καθώς η συζήτηση επεκτείνεται, προκαλεί όλο και μεγαλύτερη σύγχυση. Είναι η παγκοσμιοποίηση πηγή οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι οικονομολόγοι και πολλοί από το χώρο της πολιτικής, ή είναι μια απειλή για την κοινωνική σταθερότητα και το φυσικό περιβάλλον, όπως ισχυρίζεται ένα περίεργο μείγμα συμφερόντων, που εκτείνεται από υπερασπιστές εργαζομένων μέχρι περιβαλλοντολόγους;»[4].
Βέβαια, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει στο σημείο αυτό, πως το τι πιστεύουν οι περισσότεροι οικονομολόγοι ή οι πολιτικοί του Ηαrvard, είναι ένα θέμα που χρήζει έρευνας. Εκείνο που είναι βέβαιο, είναι ότι οι χρηματοδότες, δηλαδή, τα αφεντικά του Harvard πιστεύουν και «προσεύχονται» στην παγκοσμιοποίησή τους. Από μια άλλη οπτική γωνία, η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζεται σαν «ο οικονομικός πόλεμος, η ασυγκράτητη λεηλασία της φύσης, η εκδυτικοποίηση του κόσμου και η πλανητική ομοιομορφία, είναι, τελικά , η καταστροφή όλων των διαφορετικών πολιτισμών»[5].
Προειδοποιώντας μας για «την καταιγίδα που μας απειλεί», ο συγγραφέας του «μανιακού καπιταλισμού που καταβροχθίζει τα παιδιά του» ,περιγράφει το σύγχρονο καπιταλισμό, και έτσι έμμεσα την παγκοσμιοποίηση σαν «ένα αξιοθαύμαστο κατασκεύασμα, δυνατό, τεράστιο και ευέλικτο, που καθώς προχωράει μαζεύει αγαθά και προκαλεί καταστροφές …και κάθε σκέψη να περιοριστεί η ορμή της και γελοία είναι και τρόμο προκαλεί. Προχωρώντας, η μηχανή αρμαθιάζει τεράστιο πλούτο και σοδειές και πίσω της αφήνει μεγάλες αυλακιές με ερείπια»[6]
Αν και ο Γκρέιντερ μας πληροφορεί πως αυτή η «αξιοθαύμαστη» μηχανή «δεν έχει τιμόνι», «ούτε και κυβερνήτη»[7], κι ακόμα κι αν προσπάθησε να βρεθεί πέρα απ΄ την εθνική του ταυτότητα και να δει τα πράγματα «με πνεύμα παγκοσμιότητας», (φαίνεται όμως πως τη θερμή του προσκόλληση στην Αμερική και στις δυνατότητές της, αλλά και τις pro patria πεποιθήσεις του, όπως ομολογεί, που δεν τις έχει πλήρως εξαφανίσει σ΄ αυτό το βιβλίο του, τον οδηγούν λίγες μόλις σελίδες παρακάτω να μας παρουσιάσει τη «νέα διεθνιστική θεώρηση των Αμερικάνων» και «την ιδέα να μετατραπούν τα έθνη σε ‘έναν κόσμο’»[8] όπως τον οραματίστηκαν ο Ουίλκι κι ο Ρούσβελτ, και τον πραγματοποιούν δια πυρός και σιδήρου oι επίγονοί τους «με την Αμερική στο ζωτικής σημασίας κέντρο του»[9].
Αλλού πάλι η παγκοσμιοποίηση προσεγγίζεται συμβολικά ως Macdonaldτοποιίηση του πλανήτη, με κινητήριες δυνάμεις αυτές της οικονομίας της αγοράς, της τεχνολογίας και της οικολογίας, που απαιτούν την ενσωμάτωση και την ομοιομορφία…[10]
Ο Pierre Bourdieu ορίζει την παγκοσμιοποίηση σαν την «πολιτική που στοχεύει να καθολικεύσει τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και την ιδιαίτερη παράδοση των οικονομικά και πολιτικά κυρίαρχων δυνάμεων, κυρίως των ΗΠΑ, και να απλώσει στο σύνολο του κόσμου το οικονομικό και πολιτιστικό πρότυπο που προτιμούν αυτές οι δυνάμεις, παρουσιάζοντάς το ως κανόνα, υποχρέωση ζωής και μοίρα, ένα παγκόσμιο πεπρωμένο, κατά τρόπον ώστε να επιτευχθεί μια παγκόσμια αποδοχή, ή τουλάχιστον παραίτηση»[11].
O Brzezinski, ένας από τους πιο γνωστούς αρχιτέκτονες της παγκοσμιοποίησης στην υπηρεσία του Μεγάλου Αδελφού, κάνει λόγο για «ένα πολύπλοκο παγκόσμιο σύστημα», στο κέντρο του οποίου στέκονται οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής και «στο οποίο η εξουσία…απορρέει τελικά από μια μόνο πηγή, συγκεκριμένα την Ουάσιγκτον»[12]. Συμπληρώνει μάλιστα, για όσους δεν κατάλαβαν πως «για τις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής…οι τρεις μεγάλες επιταγές της αυτοκρατορικής γεωστρατηγικής είναι .`
· α. Να εμποδίσει τη συνεργασία των υποτελών και να διατηρήσει την κατάσταση εξάρτησής τους σε θέματα ασφαλείας.
· β. Να παραμείνουν οι φόρου υποτελείς υποχωρητικοί και προστατευμένοι, και
· γ. Να εμποδίσει τους βαρβάρους να ενωθούν μεταξύ τους»[13]
Από την παράθεση των παραπάνω ορισμών ή απόψεων, οδηγούμαστε λογικά στο συμπέρασμα, δηλαδή, σ’ έναν απλούστερο και σαφέστερο ορισμό, σύμφωνα με τον οποίο παγκοσμιοποίηση είναι η απόπειρα της βίαιης αμερικανοποίησης του πλανήτη. Η Viviane Forrester, κάνει ένα βήμα παραπέρα και υποστηρίζει την άποψη πως, η παγκοσμιοποίηση είναι κάτι πολύ χειρότερο, κάτι πολύ φρικιαστικότερο, είναι ένας μηχανισμός με τερατώδεις διαστάσεις που ονομάζεται «μοναδική λογική»[14], η λογική του ενός και μοναδικού Μεγάλου Αδελφού, στην παγκόσμια αυτοκρατορία του.
ΙΙ. Η παγκοσμιοποίηση της βίας. Η βίαιη παγκοσμιοποίηση στο χώρο
Όμως «στην παγκοσμιοποιημένη αυτοκρατορία της μοναδικής λογικής»[15]… «η βία διαμορφώνει τη γνώμη»[16] και βία, ως απότοκο της δύναμης, της εξουσίας και του πλούτου[17] μπορεί , στην εποχή μας να ασκεί, παντού και ταυτόχρονα, πρωτογενώς και ανεξέλεγκτα μόνο η Αμερική[18].
Για το πού και πότε «το τωρινό κυρίαρχο αμερικανικό παγκόσμιο σύστημα»[19], ασκεί ή θα ασκήσει πολεμική ή άλλου είδους βία, είναι ένα θέμα που παραμένει ανοικτό στις εκάστοτε συγκυρίες, πάντως «η απειλή πολέμου είναι εκτός ημερήσιας διάταξης… μόνο σε εκείνα τα μέρη του κόσμου στα οποία η αμερικανική πρωτοκαθεδρία ,καθοδηγούμενη από μακροπρόθεσμη γεωστρατηγική, στηρίζεται σε συμβατά και ομοειδή κοινωνικοπολιτικά συστήματα, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με πολυμερή πλαίσια στα οποία κυριαρχεί η Αμερική»[20].
Με άλλα λόγια, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ρωσία, η Κίνα, η Ιαπωνία, ή οποιοδήποτε άλλη χώρα ή συμμαχία αμφισβητήσουν κάποτε σοβαρά την αμερικανική ηγεμονία, τότε «μια τέτοια εξέλιξη θα συνεπαγόταν εντεινόμενη σύγκρουση…»[21]
ΙΙΙ. Η βίαιη παγκοσμιοποίηση στο χρόνο
Συνεπώς, φαίνεται πως έχει δίκιο η Forrester, όταν χαρακτηρίζει αυτές τις εξελίξεις ως «βίαιη μετάλλαξη ενός ολόκληρου πολιτισμού»[22] που σημαίνει ότι «η ιστορία χειραγωγείται, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, και κατευθύνεται σκόπιμα προς ένα μονόδρομο, προς μια μοναδική λογική»[23]
Πρόκειται, αναμφισβήτητα, για τη μεγαλύτερη και την πιο επικίνδυνη, αν δε αποδειχθεί και μοιραία εκτροπή της ιστορίας, που επιδιώκεται μέσω της τήξης των πολιτισμών και των θεμελιακών θεσμών του έθνους, του κράτους, της Δημοκρατίας και των ελευθεριών έκφρασης και κοινής δράσης, προς έναν ολοκληρωτικό παγκόσμιο φασισμό, με έδρα την Ουάσιγκτον και ιδεολογία την ΝΕΑ ΡΑΧ ΑΜΕRICANA, ο οποίος ως νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, οδηγεί τον πλανήτη, σύμφωνα με την Έκθεση των Ενωμένων Εθνών για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, του 1999, σε βέβαιη «οικονομική, κοινωνική και οικολογική καταστροφή»[24], δηλαδή στην βαρβαρότητα.
Όμως αυτή η πορεία προς την κόλαση θα είναι πολύ επώδυνη για το ανθρώπινο γένος , η αναπόφευκτη σταδιακή αφύπνιση του οποίου προκαλεί κιόλας τους πρώτους εφιάλτες στη σταχτοπούτα του καπιταλισμού και στους εφτά νάνους του «αμερικανικού ονείρου».
ΙV. Το Κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης
Στο Σιάτλ «έσπασαν τα νερά» της εγκυμονούσας σύγχρονης ιστορίας. Έσπασαν βέβαια και βιτρίνες ως σύμβολα ενός σπάταλου, προκλητικότατου και αυθάδικου καταναλωτικού μοντέλου. Το σημαντικότερο είναι ότι άρχισαν να σπάνε τα νεύρα των μεγάλων αφεντικών του πλανήτη, να χάνουν την ψυχραιμία τους και να δίνουν εντολές στους μηχανισμούς βίας (να θυμηθούμε ξανά ότι η βία είναι η μαμή της ιστορίας;), να καταστείλουν «το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης», το οποίο , σύμφωνα με πρόσφατο σχόλιο του Τόμας Φρίντμαν στους «Νew York Times», «αποτελείται κατά κύριο λόγο από άτομα με καλές προθέσεις, αλλά κατά πληροφορημένα, που, όμως, καθοδηγούνται από άτομα καλά πληροφορημένα, αλλά με κακές προθέσεις, όπως συνδικάτα στις αναπτυγμένες χώρες που προστατεύουν τα συμφέροντα των μελών τους, καθώς και πάσης φύσεως αναρχικούς»[25]
Βέβαια από το Σιάτλ και το Πόρτο Αλέγκρε, φτάσαμε στο Γκέτεμποργκ κι ακόμη κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες «άτομα με καλές προθέσεις» διαδήλωσαν στη Γένοβα κατά της παγκοσμιοποίησης, με αφορμή τη διάσκεψη της Ομάδας (G8), των 8 ηγετών των αντίστοιχων πλουσιότερων χωρών, έστω κι αν για κάποιους και προ το παρόν «αυτές οι εξεγέρσεις…εκφράζουν (μόνο) μια άρνηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, χωρίς να σκιαγραφούν το σχήμα ενός άλλου κόσμου»[26].
Ας είναι βέβαιοι, όσοι από σκοπιμότητα ή από άγνοια ανησυχούν, πως η ιστορία στον 21ο αιώνα θα γεννήσει έναν άλλο κόσμο, όπως η ανθρωπότητα αιώνες τώρα, κάθε φορά που αφυπνίζεται και ακυρώνει την εκτροπή της, τον οραματίζεται και σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε, στους χώρους της εργασίας, της επιστήμης και της τέχνης και στους χρόνους και ρυθμούς των νέων αγώνων τον σφυρηλατεί, σαν ένα νέο πολιτισμό, τον πολιτισμό του Ουμανισμού, με αφετηρία τις «αρχές του Διαφωτισμού, της ηθικής , της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[27].
Ναι, το κίνημα του Σιάτλ έρχεται από πολύ μακριά. Από το Διαφωτισμό κι ακόμα πιο πέρα. Και φυσικά θα πάει μακριά μέσα στο μέλλον. Κι από κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση θα γίνει παγκόσμιο, ένα Οικουμενικό Κίνημα για τον Οικουμενικό Ουμανισμό.
V.Αντίσταση στη βαρβαρότητα: Αγώνας για έναν ανθρωποκεντρικό παγκοσμιοτοπικό πολιτισμό
Με πρώτο δεδομένο τη διαπίστωση του «Economist» της 23.09.2000, σύμφωνα με την οποία «οι διαδηλωτές έχουν δίκιο όταν λένε πως το πιο επείγον ηθικό, πολιτικό και οικονομικό ζήτημα της εποχής μας είναι η φτώχεια στον Τρίτο Κόσμο, κι έχουν δίκιο όταν λένε πως το κύμα της παγκοσμιοποίησης, όσο ισχυροί κι αν είναι οι κινητήρες του, μπορεί να αποκρουστεί, αλλά και το γεγονός ότι αυτά τα δυο πράγματα αληθεύουν, είναι που καθιστά τους διαδηλωτές –και κάτι ακόμα πιο κρίσιμο, το ρεύμα της κοινής γνώμης που τους αντιμετωπίζει θετικά –τόσο τρομερά επικίνδυνους»[28].
Αξίζει να παρατηρήσουμε πως αυτή η διαπίστωση αποτελεί μια έμμεση μεν, αλλά σαφή ομολογία της παρουσίας και του τέταρτου κόσμου στον αγώνα κατά της παγκοσμιοποίησης, που τον απαρτίζουν τα περιθωριοποιημένα 2/3 του πρώτου και του δεύτερου κόσμου, πράγμα που καθιστά το μείγμα εκρηκτικότερο και τους «διαδηλωτές» ακόμα περισσότερο επικίνδυνους.
Με δεύτερο δεδομένο το γεγονός ότι όλο και περισσότερο «καταβάλλονται προσπάθειες για την οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού κινήματος, το οποίο θα συσπειρώσει συνδικάτα, σωματεία και ερευνητές επιστήμονες σ’ ένα σύνολο συντονισμένο και ικανό να κινητοποιείται έγκαιρα, προκειμένου να παρεμβαίνει σε πολιτικούς θεσμούς… και να αποφέρει αποτελέσματα….»[29]
Και με τρίτο δεδομένο τη συνειδητοποίηση ότι το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης πρέπει να κλιμακώνεται ασταμάτητα, να συνεγείρει άτομα, λαούς και χώρες μέχρι να συγκροτηθεί «μια νέα συμμαχία εθνών–κρατών με πρωτοβουλία της Ευρώπης, ώστε να περάσουμε από το μονοπολικό σ΄ ένα πολυπολικό σύστημα»[30], σε ένα σύστημα, όμως, όπου «σκοπός της παραγωγής θα είναι να παράγει ελεύθερους ανθρώπους»[31], αυθεντικούς δημιουργούς της ιστορίας και του πολιτισμού τους.
Με αυτά τα δεδομένα και σ’ αυτήν την προοπτική μπορεί να γίνει στόχος η ολοκλήρωση ενός οικουμενικού σοσιαλιστικού ουμανιστικού οράματος, μιας νέας ανθρωπιστικής επαναστατικής ιδεολογίας, ενός νέου σχεδίου για την οικονομία και την κοινωνία και ενός νέου κοινωνικού αγώνα, για έναν κόσμο ειρήνης, δημοκρατίας και προόδου, που θα μπορούσε να δυσκολεύει την επέκταση της αμερικανικής παγκοσμιοποίησης της μοναδικής λογικής και να διαμορφώνει, αργά αλλά σταθερά, τη συμμαχία και το κοινό οικουμενικό πεπρωμένο των λαών της Ευρώπης και της Ασίας, για να ακολουθήσουν και οι λαοί της Αφρικής, της Ωκεανίας και της Αμερικής.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως, αφού η αμερικανική ολιγαρχία και οι κατά τόπους σύμμαχοί της ανάλαβαν εργολαβικά τη σωτηρία του καπιταλισμού σε βάρος της Ανθρωπότητας, τότε χρέος της Ανθρωπότητας είναι την εναντίον της απειλή να τη μετατρέψει σε απειλή ενάντια στην αμερικανόπνευστη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και να δημιουργήσει την ευκαιρία για τη σταδιακή οικοδόμηση ενός οικουμενικού σοσιαλιστικού ουμανιστικού πολιτισμού.
Γι’ αυτό θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε πως «η εποχή της παγκοσμιοποίησης επιβάλλει να σκεφτόμαστε τον πολιτισμό με κριτήρια τις πανανθρώπινες αξίες, δηλαδή οικουμενικά»[32], αν συμφωνούσαμε στο γεγονός πως δεν υπάρχει μόνο ένας πολιτισμός και συνεπώς για ποιο πολιτισμό μιλάμε; Ασφαλώς, πιστεύω, ότι δεν μιλάμε για τον ‘πολιτισμό’ της βαρβαρότητας της παγκοσμιοποίησης με τη βία του ΝΑΤΟ και την υπογραφή των ‘εκσυγχρονιστών’ και της σοσιαλδημοκρατίας. Όμως, θα διαφωνήσουμε πως «η διάσταση της παγκοσμιοποίησης είναι έννοια ταυτόσημη με τη διάσταση της οικουμενικότητας, μια διάσταση που πάντοτε έκαναν σημαία τους ο ουμανισμός και η δημοκρατική αριστερά»[33], γιατί είναι ένα πράγμα, λ. χ., οι «ανθρωπιστικοί βομβαρδισμοί» της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ για την επιβολή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης στα Βαλκάνια, κι άλλο πράγμα είναι το οικουμενικό κίνημα του Ουμανισμού της Δημοκρατικής Αριστεράς. Αυτή τη διαφορά δεν μπορούμε και δεν πρέπει μα την καλύπτουμε, γιατί τελικά καμιά σκοπιμότητα δεν μπορεί να θολώνει συνέχεια την πολιτική σκέψη και να αποπροσανατολίζει την πολιτική δράση των εργαζομένων, των δημιουργών του πλούτου και του πολιτισμού.
Είμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής, της εποχής της σύγκρουσης της μοναδικής λογικής της αμερικανικής αυτοκρατορίας, που σκέπτεται τοπικά (αμερικάνικα) και δρα παγκόσμια, με τους τοπικούς πολιτισμούς και τους δημιουργούς τους που σκέπτονται οικουμενικά και δρουν τοπικά. Η έκβαση αυτής της σύγκρουσης, που θα είναι σκληρή και μακροχρόνια, θα σημάνει το τέλος της ιστορίας της αυτοκρατορίας της μοναδικής λογικής, ταυτόχρονα και την απαρχή της ιστορίας του Οικουμενικού Ουμανισμού[34].
VI. Οικουμενισμός ενάντια στην παγκοσμιοποίηση
Το Κίνημα του Σιάτλ αγγίζει βαθιά τη νέα γενιά και τους εργαζόμενους του κόσμου και, αργά μα σταθερά, εξελίσσεται σ΄ ένα Οικουμενικό Κίνημα, που απορρίπτει συνολικά την αντιδραστική και βάρβαρη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Ταυτόχρονα σφυρηλατεί με υπομονή και επιμονή το όραμα της ουμανιστικής οικουμενικής απελευθέρωσης του Ανθρώπου και οργανώνει τις δυνάμεις του σε τοπικό, περιφερειακό και οικουμενικό επίπεδο για το νικηφόρο αγώνα με στόχο να οικοδομήσει στη θέση της, με τη βοήθεια των κατακτήσεων της παγκόσμιας πνευματικής κληρονομιάς και με το «πάντων μέτρον Άνθρωπος», ένα Νέο Οικουμενισμό, με περιεχόμενο το σοσιαλιστικό Ουμανισμό. Ένα Νέο Πολιτισμό όπου το κεφάλαιο θα υποτάσσεται στα συμφέροντα της εργασίας, η οικονομία θα σχεδιάζεται από και θα υπηρετεί την κοινωνία, ο ολοκληρωτισμός θα παραχωρήσει τη θέση του στην Άμεση Δημοκρατία, ο πόλεμος και ο ιμπεριαλισμός στα μουσεία θα διδάσκουν τις αρετές της Ειρήνης και της Αυτοδιάθεσης των Λαών. Ένας Νέος Ουμανιστικός Πολιτισμός που θα βάλει τέλος στο νεοσκοταδισμό και στη στρατοπεδοποίηση της ανθρωπότητας και θα ανοίξει το μέλλον στη δημιουργική δύναμη του Νέου Διαφωτισμού και στην πολυμορφία των τοπικών πολιτισμών. Ένας καινούργιος κόσμος που ήταν πάντα αναγκαίος, σήμερα είναι εφικτός και αναπόφευκτος.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] Μπεκ Ούλριχ, Τι είναι παγκοσμιοποίηση; Εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα 1999, σελ. 61.
[2] Βεργόπουλος Κώστας, Παγκοσμιοποίηση:.H μεγάλη χίμαιρα . Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ , Αθήνα 1999, σελ. 13 και 23.
[3] Rodrik Dani, Tα λογικά και τα παράλογα στη συζήτηση για την Παγκοσμιοποίηση, στο: Kατανοώντας την Παγκοσμιοποίηση, Εκδόσεις «Παπαζήση», Αθήνα 2000, σελ. 25.
[4] Ό. π.
[5] Latouche Serge, Να τελειώνουμε μια για πάντα με την ανάπτυξη, στο Αφιέρωμα: Mιά δεκαετία αμερικάνικης ανάπτυξης τελειώνει, της LE MONDE Diplomatique/ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της 10.6.2001.
[6] Γκρέιντερ Ουίλιαμ, Ο μανιακός καπιταλισμός. Ο καπιταλισμός που καταβροχθίζει τα παιδιά του, Εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα 1999, σελ. 43.
[7] Ο. π., σελ. 43
[8] Ο.π., σελ. 50-52
[9] Ό. π., σελ. 51
[10] Μπάρμπερ Μπένζαμιν, Ο κόσμος των Μαc κόντρα στους Τζιχάντ. Η παγκοσμιοποίηση και φονταμενταλισμός εχθροί της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας, Εκδόσεις «Καστανιώτη», Αθήνα 1998, σελ. 55-56. Βλ. Επίσης Μπεκ Ο., ό .π., σελ. 126.
[11] Bouradieu Pierre, Η πολιτιστική διεθνής κατά της παγκοσμιοποίησης, στο ένθετο: ΠΡΟΣΩΠΑ 21ος ΑΙΩΝΑΣ, στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.
[12] Brzezinski Zbigniew, Η μεγάλη σκακιέρα. Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρατηγικές της επιταγές, Εκδόσεις «Λιβάνη», Αθήνα 1998, σελ. 59.
[13] Ό. π., σελ. 78
[14] Forrester Viviane, H Oικονομική Φρίκη, Εκδόσεις ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ, Αθήνα 1997, σελ. 175 (υπογράμμιση Κ.Λ.).
[15] Ο. π., σελ. 236.
[16] Ο. π., σελ. 222.
[17] Βλ. Forrester V., H Oικονομική …, σελ. 76-77.
[18] Βλ. Brzezinski Z.,H μεγάλη …, σελ. 52-53 και 60-61.
[19] Ο. π., σελ. 104.
[20] Ο. π., σελ. 104-105
[21] Ο. π., σελ. 101.
[22] Βλ. Forrester V., Οικονομική…, σελ. 11.
[23] Ο. π., σελ. 185.
[24] Βλ. Βεργόπουλος Κώστας, Παγκοσμιοποίηση…, σελ. 369.
[25] Βλέπε Π.Δ., Απαιτείται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο , στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της Κυριακής, της 30.6.01, σελ. 10.
[26] Μπρικνέρ Πασκάλ, Υπάρχει εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό ; στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ της Κυριακής 3-6-01, σελ. 19-21.
[27] Habermas Jorgen, Δεν υπάρχει Ευρώπη χωρίς κοινό σύνταγμα, στο ένθετο ΠΡΟΣΩΠΑ 21ος Αιώνας, στην Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.
[28] Βλ.Cassen Bernard, Μπορεί να αντιστραφεί η παγκοσμιοποίηση; LE MONDE Diplomatique/ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 04.02.2001, σελ. 29-32.
[29] Bouradieu Pierre, Ευρωπαίοι, δημιουργήστε το μεγαλύτερο κοινωνικό κίνημα, στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ της 30.4.01. σελ. 14-16.
[30] Μουζέλης Νίκος, Πόσο βάθος έχει το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης , παρουσίαση απόψεων, στον ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ, 26.05.2002 και 29.09.2001
[31] Βλ. Τσόμσκι Νόαμ, Οι έχοντες και οι μη έχοντες, Εκδόσεις «Καστανιώτης», Αθήνα 1999, σελ. 72-73.
[32] Σημίτης Κώστας, Για μια ανοιχτή κοινωνία , για μια κοινωνία των πολιτών, στο: Koνωνία Πολιτών, τεύχος 6/2001, σελ. 11-15.
[33] Ο. π., σελ. 14.
[34] Με τον όρο Οικουμενικός Ουμανισμός εννοούμε το σοσιαλιστικό Ουμανισμό, σε αντιδιαστολή με τον υποκριτικό «ουμανισμό» των παπάδων, ή της αστικής φιλανθρωπίας» και της ΝΑΤΟικής βίας.
___________________
* Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε στα: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ , έκδοση του ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ, τεύχος 12/2001-1/2002
Αυτή η ανάρτηση έγινε εφικτή χάρη στην τεχνική υποστήριξη της Λίτσας Βουγιουκλάκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου